Gazeta
Internet

Witaj,     |  Zaloguj
Nasza społeczność

Logowanie

Dołącz do eKulturalnych
Zapomniałem hasła
Przejdź do eKulturalni.pl
GDZIE JESTEŚ:  E-ŚWIATOWID    Aktualności

Data dodania: 22.05.2017 14:56 Kategoria:Historia i dziedzictwo Autor:Maurycy H. Domino Placówka:Brak
Kapliczki w krajobrazie kulturowym Warmii

Znaczącym elementem krajobrazu kulturowego Warmii są gęsto rozsiane kapliczki, które stanowią – obok licznych zabytków architektury gotyckiej i barokowej – trwały składnik dziedzictwa i tożsamości regionu. Kapliczki, choć spotykane również na innych obszarach dzisiejszej Polski historycznie powiązanych z katolicyzmem, właśnie tu z racji na ich stosunkowo dobry stan zachowania, imponującą liczbę (mierzoną w ok. 1300 egzemplarzach) oraz występowanie w specyficznych lokalizacjach i układach osadniczych, tworzą indywidualny „klimat” odróżniający Warmię od sąsiednich regionów.

Na odrębność kulturową obszaru wpłynęła przede wszystkim historyczna sytuacja gospodarczo-polityczna oraz odmienna struktura własnościowa i społeczna. Obecna Warmia w zamierzchłej przeszłości zamieszkiwana była przez plemiona Prusów: Warmów, Pogezanów i Bartów. W wyniku podboju prowadzonego przez Krzyżaków w XIII w. sukcesywnie zdobywane tereny weszły w skład utworzonej w 1243 r. Diecezji Warmińskiej znajdującej się we władaniu biskupów i kapituły. Tereny te zasiedlano nowymi mieszkańcami, głównie kolonistami niemieckimi, jak również osadnikami z rejonu Mazowsza. Nowo zakładane wsie i miasteczka lokalizowano często na miejscu poprzednich osad i grodzisk pruskich. Już w czasach krzyżackich obszar stał się odrębną jednostką nie tylko pod względem terytorialnym, ale również administracyjnym o znaczącej – względem sąsiednich diecezji – autonomii. Biskupi skupili tu własność ziemską, przywileje fiskalne i sądownicze, przy znacznym ograniczeniu zależności od zakonu – zależności sprowadzonej w praktyce do militarnej ochrony oraz niektórych regaliów. Na Warmii, zarówno w średniowieczu jak i później, nie tworzono wielkich szlacheckich majątków ziemskich – tak charakterystycznych dla ówczesnej gospodarki w Polsce. Parcelowane grunty w większości nadawane były w dzierżawę samodzielnym chłopom, w zakładanych na prawie chełmińskim i magdeburskim wsiach. Gospodarka regionu – pomijając przynależne do Hanzy Braniewo – opierała się głównie na rolnictwie. Sytuacja ta wytworzyła charakterystyczny, dominujący już do końca Rzeczypospolitej, układ społeczny, składający się z warstw dość bogatych kmieci i drobnego mieszczaństwa oraz nielicznej szlachty – pozbawionej jednak nie tylko większych majątków, ale i znaczących przywilejów. Całą pieczę nad tą stosunkowo spłaszczoną strukturą społeczną sprawował Kościół katolicki, faktyczny właściciel ziemski na Warmii.

Tradycja stawiania kapliczek na tych terenach rozpoczęła się prawdopodobnie wraz z chrystianizacją, ale większość zachowanych obiektów pochodzi z XVIII i XIX w., najstarsze zaś m.in. z Dobrąga (1602 r.) i Barczewa (1607 r.), wskazują na wczesne wykrystalizowanie się form architektonicznych, które już na stałe będą powtarzane w okresach późniejszych. Zwyczaj budowania kapliczek wzmógł się na fali ogólnych wydarzeń politycznych w Europie, w szczególności kontrreformacji, potrydenckiej dewocji, jak i późniejszych ruchów narodowych, których odbicie w katolickiej kulturze Warmii, sąsiadującej z luterańskimi Prusami, nasilić tylko mogło ten sposób manifestowania tożsamości. Reformacja starała się eliminować kult i wizerunki świętych, kościelny przepych, jak i wszelkie formy zewnętrznych i ostentacyjnych przejawów dewocji. Na przekór takiemu „minimalizmowi” oraz w charakterze dziękczynnym za ustanie licznych zaraz i wojen, powstało na Warmii w dobie baroku wiele założeń odpustowych (m.in. Św. Lipka, Krosno, Glotowo, Międzylesie, Stoczek Klasztorny), wznoszonych na miejscach wcześniejszych objawień lub profanacji. Obszar ten w tym czasie wchodził w skład Polski, zachowując jednak do czasów rozbiorów swoją suwerenność i odrębność względem sąsiadujących Prus. Władza biskupów rozciągnięta była również na sprawy świeckie i sądownicze, przy nikłej obecności szlachty i słabym mieszczaństwie, w sposób oczywisty skupiała w swoich rękach także mecenat kulturalny. Nic więc dziwnego, że o kierunkach w sztuce oraz programach artystycznych zadecydować musiała polityka kontrreformacyjna, wspierana dodatkowo pracą zakonu jezuitów, posiadających własne szkoły w Braniewie i Reszlu. Chętnie przeszczepiano, chociaż z różnym powodzeniem, na grunt lokalny barokowe wzory z Rzeczypospolitej oraz Rzymu, po czym parafrazowano je w wiejskich kościołach oraz pomniejszych kaplicach na miarę talentów i możliwości miejscowych twórców. Na rozwój kapliczek wpłynęło też inne powszechne zjawisko w Europie, obserwowane od końca XVIII w., jakim był rozkwit kultury ludowej. Wraz z postępującym w XIX w. uwłaszczeniem chłopów oraz poszerzaniem ich autonomii następowało powolne, ale systematyczne bogacenie się tej grupy społecznej, a tym samym zwiększanie jej aspiracji i zainteresowań sprawami kultury. Z drugiej strony coraz więcej warsztatów małomiasteczkowych odpowiedzialnych za rzemiosło artystyczne podupadało, nie mając siły konkurować z zalewem tanich wyrobów przemysłowych, szybko docierających na prowincję wraz z rozbudową linii kolejowych. Część rzemieślników, którzy nie zostali wchłonięci przez wielkie fabryki, szybko się pauperyzowała, kierując swoją wytwórczość na gust ludowy i jego wymagania. 

Ostatnim okresem wielkiej fali masowego powstawania kapliczek na Warmii była II poł. XIX w. Okres ten związany był m.in. z nasileniem kultu maryjnego, związanego z ogłoszeniem przez Piusa IX w 1854 r. dogmatu o niepokalanym poczęciu Najświętszej Marii Panny oraz objawieniem w Gietrzwałdzie w 1877 r. Wiele też budowanych w tym czasie kapliczek na terenach zamieszkałych w większości przez ludność polską, było nie tyle wynikiem jej religijności, co symboliczną formą oporu wobec wprowadzanego Kulturkampfu.

Kapliczki warmińskie spotkać można dosłownie wszędzie. Lokalizowano je w centrach wsi, przy kościołach, cmentarzach, strefie przydomowej, jak również przy niebezpiecznych przeprawach, mostach i trasach wylotowych. Niemały wpływ na ich  rozmieszczenie miało zakładanie rozproszonych skupisk osadniczych w XIX w., znacznie oddalonych od miejscowości oraz głównych tras. Stąd też kapliczki licznie występują także na polach, rozstajach dróg czy nawet w lasach, stanowiąc tym samym punkty orientacyjne w terenie. Wznoszone były z kamieni polnych, cegieł i dachówek, razem z nasadzeniami zieleni, głównie lip i dębów, występujących w liczbie od 2 do 4 sztuk lub już w otoczeniu wiekowych drzew. Kapliczki powstawały najczęściej z fundacji księży lub bogatszych chłopów, jak również zbiorowych składek miejscowych społeczności. Wiele z nich pozostaje anonimowa, na niektórych zachowały się tablice inskrypcyjne, które oprócz haseł zawierały nazwisko lub inicjały fundatora oraz datę powstania. Napisy takie sporządzano w języku polskim, niemieckim lub łacińskim. Przeważnie były to sentencje biblijne, fragmenty modlitw lub konkretne prośby skierowane do przechodniów.  

W każdej z takich kapliczek mieściły się figurki, najczęściej o tematyce maryjnej lub chrystologicznej – głównie przedstawienia w typie Niepokalanej, jak również liczne Piety, grupy Ukrzyżowania czy wizerunki Chrystusa frasobliwego. Powszechnym zwyczajem było wstawianie figurki patrona, dobieranego w zależności od nieszczęść, przed którymi miał chronić. Popularnością cieszyli się m.in. św. Antoni, Roch, Jan Nepomucen oraz Florian. Rzeźby te wykonywane były w drewnie lipowym przez miejscowych twórców. Ich poziom wahał się od skrajnie naiwnych w swojej prostocie do ambitniejszych realizacji. Przedmiotem inspiracji była gotycka i barokowa rzeźba ołtarzowa, kopiowana najczęściej z pobliskich kościołów. W XIX w. coraz częściej pojawiać się zaczęły szablonowe wyroby porcelanowe w typowych schematach ikonograficznych.

Kapliczki pełniły funkcję małych świątyń, były idealnym miejscem do kameralnej modlitwy czy zadumy, stanowiły przystanki pielgrzymkowe, jak również odbywały się przy niech różne nabożeństwa. Budowano je często w celu upamiętnienia konkretnego wydarzenia (śmierci, tragedii, objawień), w podziękowaniu za cud, np. uzdrowienia, w określonej intencji, jak i w celu odkupienia swoich win. Inną ważną przyczyną stawiania kapliczek, związaną z utrzymującymi się długo przesądami, była chęć odpędzenia złych mocy w miejscach uważanych za nawiedzone czy niebezpieczne. Wynikało to z silnej potrzeby oswojenia przestrzeni poprzez jej sakralizację, zwłaszcza w miejscach bezludnych, w jakich licznie zakładano na Warmii rozproszone i pojedyncze gospodarstwa. Zapewne spore znaczenie miała też potrzeba rywalizacji, motywowana chęcią posiadania kaplicy niczym dostojnego mebla, w celu podkreślenia swojego statusu i większej „religijności” względem sąsiadów. Jak bardzo pewne elementy dawnego folkloru są obecne i w dzisiejszych czasach, świadczy upowszechnianie się mody na epatowanie ogródkowymi „pomnikami” papieża Jana Pawła II, realizowanymi w różnych – najczęściej zbarbaryzowanych formach, w przedziwnych kontekstach (na jednej z warmińskich wsi właściciel umiejscowił taki pozłacany pomnik między stodołą, traktorami i składem budowlanym).  

Formy stylowe, jakie przybierały kapliczki, były najczęściej mniej lub bardziej udanymi odzwierciedleniami architektury najbliższych reprezentatywnych założeń sakralnych z różnych okresów historycznych. Nie była to oczywiście zasada bezwzględna, gdyż niejedną kapliczkę wybudowano w stylu gotyku francuskiego (np. biskupa Jana Ambrożego Geritza we Fromborku) czy ekspresyjnego baroku rzymskiego z kręgu Francesco Borrominiego (kapliczka w Reszlu, przy ul. Podmiejskiej), przy jednoczesnym braku wzorcowych budowli tego typu na Warmii. Niemniej, takie nieliczne wyjątki dotyczyły tylko bogatych fundacji, których mecenat mógł pozwolić sobie na korzystanie z kosmopolitycznych wzorów i ich fachowej realizacji. Architektura większości kapliczek była wypadkową naśladownictwa  bądź konkretnych programów architektonicznych, jak np. w Świętej Lipce czy w Stoczku Klasztornym, bądź ich skrajnie uproszczonych i „uludowionych” interpretacji. Rysuje się tu wyraźnie pewna prosta zasada: im bogatszy mecenat czy prestiżowe miejsce – tym bardziej „doskonałe”, ale za to typowe, powielające ogólne wzory kapliczki. Z kolei, im uboższy fundator, tym prostsze, ale ciekawsze i oryginalniejsze dzieła, mogące wprawić w zakłopotanie nawet współczesnych historyków w kwestiach dotyczących datowania i stylu.

Trudno w tak bogatej i zindywidualizowanej palecie form, jakie przybierały kapliczki warmińskie, wyróżnić jakąś konkretną typologię. Z uwagi na różny czas ich powstania, mieszanie się stylów, jak również pomysłowość i zróżnicowanie poziomu artystycznego, stworzona liczba „podtypów” byłaby bardzo długa. Na Warmii budowano zarówno niewielkie kapliczki w prostych, kubicznych schematach, przypominających domowy piec, jak i wieloczłonowe i wielokondygnacyjne obiekty o bogatych podziałach i architektonicznych artykulacjach, wieńczone niekiedy skomplikowanymi krenelażami. Zaproponowana poniżej typologia ma na celu jedynie pewne ogólne ujęcie, które nie roszcząc sobie pretensji do dokładności, obejmuje i charakteryzuje trzy najliczniej występujące grupy. Świadomie zostały z niej wyłączone obiekty o formach czerpiących z klasycyzmu (np. kapliczki w Braniewie, Krekolach) czy w typie figury na kolumnie (Borowiec, Pluty, Krosno). Uzasadnia to fakt niewielkiej liczby tych obiektów, jak i również ich typowy charakter, który występował w całej Europie i był często wykorzystywany przy budowie pomników oraz grobowców. Nie stanowią więc te kapliczki konkretnego wyróżnika dla Warmii – co oczywiście nie umniejsza ich zabytkowych i estetycznych wartości. 

Pierwszy typ obejmuje kapliczki o cechach barokowych. Najwięcej powstało ich pod koniec XVIII w. oraz – co znamienne dla Warmii, jeszcze w I poł. XIX w. Długa „żywotność” tych form związana była z pewną peryferyjnością regionu oraz siłą przyzwyczajeń i polegania na raz już sprawdzonych wzorcach. Inną istotną przyczyną był fakt, że w okresie tym nie wybudowano wielu znaczących obiektów sakralnych w znamiennych dla początku XIX w. stylach, które mogłyby się stać nowym źródłem inspiracji. Nadal główny trend dyktowany był przez estetykę baroku, który choć w pełnej krasie wyrażony był w nielicznych założeniach odpustowych (Święta Lipka, Krosno), to zdecydowanie już zdominował w XVII i XVIII w. w wyposażenie wnętrz kościelnych (ołtarze, konfesjonały, kazalnice, organy). Adaptowany był też chętnie w licznych przebudowach i dobudowywanych kaplicach świątyń gotyckich (Frombork, Lidzbark Warmiński, Łajsy, Grzęda, Sząbruk, Wozławki). Kapliczki należące do omawianej grupy charakteryzują się na ogół zwartą, jednorodną bryłą, zamkniętą daszkiem dwuspadowym o niewielkim kącie nachylenia, tworzącym jednocześnie formę trójkątnego tympanonu, podkreślonego dodatkowo dyskretnymi spływami wolutowymi, nierzadko sugerowanymi jedynie poprzez krawędzie boczne dachówek. Gładkie elewacje były na ogół pobielane, czasami artykułowane parami płytkich pilastrów lub lizen – schowanych pod grubą warstwą tynku i pobiały oraz profilowanym gzymsem oplatającym strefę okapu – jednocześnie wydzielającym strefy podziału. W centralnej części znajdowała się głęboka nisza – zamknięta łukiem odcinkowym lub półkolistym, w której umieszczano przedmiot kultu. Liczba takich wnęk wahała się od jednej do trzech, natomiast prawie zawsze ich otwory posiadały zróżnicowane wymiary.

Drugi typ kapliczek, choć obecny już w czasach baroku, rozpowszechnił się na masową skalę dopiero w XIX i na początku XX w. Przybierał formę zminiaturyzowanej dzwonnicy lub kolumny, spotykany jest pod nazwą „kapliczki z latarnią” bądź „dzwonniczkowej”. Zwykle są to budowle wysokie, w formie słupa o dwóch lub trzech kondygnacjach, na rzucie kwadratu, z wyraźnie artykułowanymi gzymsami wydzielającymi strefy. Elewację – w zależności od naśladowanego stylu, artykułowano najczęściej neogotyckimi blendami lub płytkimi niszami zamkniętymi półkoliście. Ostatnia kondygnacja występowała w formie prześwitu bądź baldachimu, zwieńczonego dachem namiotowym lub wielospadowym. Wewnątrz tej części znajdowały się dzwonki, których brzmienie wykorzystywano w czasie procesji, mszy, jak również powiadamiając o czyjejś śmierci lub alarmując mieszkańców o niebezpieczeństwie. Obiekty te przybierały różne formy stylistyczne – od włoskich campanilli (Baranówka, Gietrzwałd, Smolajny), po typowo neogotyckie schematy (Stare Kawkowo, Świątki). Zachowała się na Warmii też pewna liczba kapliczek wzniesionych na rzucie koła, o cechach kolumny, m.in. w Dąbrówce i Jankowie oraz form wyraźnie nawiązujących do pni drzewa, jak w przypadku kapliczek w Trękusie i Samolubiu.  

Podstawowym wzornikiem licznych kapliczek typu trzeciego był styl neogotycki, wyrosły na bazie XIX-wiecznego historyzmu i zainteresowań kulturą średniowiecza. Ceniony i zalecany przez europejskich architektów – początkowo do kameralnych realizacji, stał się z czasem nie tylko źródłem zachwytu, ale i przedmiotem narodowych sporów, a nawet symbolem walki konserwatywnej reakcji z oświeceniowym laicyzmem. Neogotyk, spopularyzowany w Prusach głównie dzięki odbudowie zamku w Malborku, mającej uosabiać wielkość Niemiec, zaciągnięty został tym samym w służbę nacjonalizmu. Stał się też z czasem stylem „urzędowym”, stosowanym do architektury sakralnej, przy tym powszechnie uważanym za jedyny „godny” dla tego typu budynków. W tym też stylu wybudowano większość kościołów tamtego czasu, zarówno katolickich, jak i ewangelickich, m.in. w Gietrzwałdzie, Pieniężnie, Sętalu, Brąswałdzie, Świątkach i Olsztynie. Upowszechnieniu tego kierunku sprzyjały ogólnodostępne wzorniki publikowane w katalogach i architektonicznych czasopismach.  W kapliczkach tego nurtu dominują zminiaturyzowane elementy neogotyckie, jak profilowane, ostrołukowe okna, maswerki, przypory, sterczyny, pinakle, fiale, spiczaste wimpergowe zadaszenia, elewacje artykułowane blendami, laskowania oraz akcentowanie poszczególnych stref glazurowanymi kształtkami, a nawet zwieńczenia krenelażem. Ten typ kapliczki masowo zaczął występować po objawieniach gietrzwałdzkich i utrzymywał się do wybuchu I wojny światowej. Poziom wykonania w statystycznej kapliczce był zróżnicowany, jednak większość najprostszych nawet obiektów, posiada minimum detali z tego zestawu: ostrołukowe okna czy akcenty elewacji ząbkowym fryzem i blendami. Choć kapliczki  realizowane w modelowym neogotyku trudno nazwać w pełni regionalnymi, to z uwagi na ich wielką różnorodność i pewne uproszczenie w interpretacjach, trzeba uznać, że na trwałe wkomponowały się w warmiński krajobraz. Doskonale współgrają z silnie zakorzenioną tu estetyką gotyku ceglanego, wyrażonego tak dobitnie nie tylko w monumentalnych tzw. halach warmińskich (Frombork, Barczewo, Braniewo, Dobre Miasto, Jeziorany, Olsztyn, Reszel), ale przede wszystkim w licznych kościołach wiejskich rozsianych po całym omawianym terenie.

Oczywiście powyższa typologia jest bardzo umowna, zakłada sytuację „idealną”, kiedy w rzeczywistości niektóre obiekty z racji częstych przebudów, utraciły charakterystyczne detale lub zostały one tak przemieszane, że plasują się bliżej „bezstylowości”.

Kapliczki warmińskie, będąc cennym elementem krajobrazu kulturowego, doskonale wkomponowują się w zabytkową zabudowę sakralną, jak i licznie jeszcze zespoły ceglanej architektury mieszkalno-gospodarczej z przełomu XIX i XX w. Są charakterystycznymi pomnikami kultury, stanowiąc widzialne znaki historycznej tożsamości regionu. Dobry stan zachowania oraz malowniczość oryginalnych form, będących świadectwem i pamiątką życia dawnych mieszkańców, razem z innymi zabytkami oraz niebanalnym krajobrazem, wpływają na szczególną atmosferę tego miejsca w Polsce.

Ochrona konserwatorska (elementy, faktura, otoczenie, drzewa, kolorystyka )

Przełom XX i XXI w. to czas bardzo szybkich zmian w krajobrazie wiejskim. W związku z postępującą presją inwestycyjną, a także zmianą dotychczasowej funkcji części obszarów i licznymi działaniami budowlanymi (spowodowanymi m.in. modnymi dzisiaj migracjami mieszkańców pobliskich miast do wsi), historyczny charakter wielu warmińskich miejscowości zaczął podlegać daleko idącym przekształceniom. Współcześnie obserwuje się  postępującą degradację krajobrazu kulturowego, idącą na fali komercjalizacji – tandetnych najczęściej, projektów zabudowy. Indywidualna tradycja architektoniczna poszczególnych regionów, tak bardzo decydująca o charakterze miejsca, ulega szybkiemu ujednoliceniu na rzecz ogólnokrajowych lub kosmopolitycznych wzorów, zacierających nie tylko specyfikę wsi, ale i rażąco ingerujących w krajobraz. Właściciele zabytkowych obiektów od wielu lat zdają się, niestety, nie pozostawać w tyle i masowo próbują upodobnić lub „uwspółcześnić” swoje domy do tych trendów, zamieniając je tym samym w kolorowe przybytki epatujące styropianem i plastikiem. W parze z tymi działaniami, oprócz zacierania oryginalnej faktury elewacji i jej detali, idą przekształcenia wymiarów otworów okiennych, typu stolarek oraz zmiany pokryć dachowych. Dziś, wraz z systematycznym ubywaniem zabytków, będącym żniwem lat zaniedbań, celowych zniszczeń, braku funduszy czy wyrobionej obojętności, jak i złej woli, należy zdefiniować podstawowe zagrożenia dla elementów krajobrazu kulturowego.

Kapliczki, jak większość zabytków murowanych, są szczególnie narażone na niszczenie spowodowane nie tylko czynnikami naturalnymi, jak zużywanie się materiału, warunki atmosferyczne, niestabilność gruntów, ale w niemałym stopniu świadomą i niewłaściwą działalnością człowieka. Opisane powyżej złe nawyki, które trwale już niestety zakorzeniły się w modernizacjach zabytkowych domów, przenoszą te tendencje również na kapliczki. Paradoksalnie, takie działania podejmowane są często „w dobrej wierze” przez nieświadomych użytkowników kapliczek, bądź ludzi traktujących je instrumentalnie jako kolejny element ozdobny, będący uzupełnieniem ciągu plastikowych krasnali, bocianów, krzyży, montowanych np. z szyn czy coraz liczniejszych kiczowatych, niestety często, pomników papieskich. Wiele kapliczek utraciło oryginalne wyposażenie po II wojnie światowej. Było to spowodowane nie tylko zniszczeniem materiału, ale i świadomymi kradzieżami idącymi na fali zainteresowania i poszukiwania przez kolekcjonerów rzeźby ludowej. W większości przypadków kapliczki wyposażono wtórnie w gipsowe fabryczne figurki lub kolorowe reprodukcje zdjęć bazujących na typowych przedstawieniach dewocyjnych.

Skuteczna ochrona zasobów dziedzictwa, jakim są kapliczki, jest działalnością skomplikowaną, wymagającą uwzględnienia wielu czynników, jak i koordynacji działań właścicieli, lokalnych władz oraz konserwatorów zabytków. Ważnym elementem byłoby opracowanie podstawowego zbioru zasad, których przestrzeganie przyczynić się może do znacznej ochrony tych zabytków, jeżeli już nie poprzez gruntowną ich konserwację, to poprzez eliminację niewłaściwych działań w tych obiektach oraz w ich otoczeniu. Poniżej uszeregowano w punktach główne zagrożenia oraz priorytety, z propozycją działań zmierzających do skutecznej ochrony. Są to ogólne zasady dotyczące ewentualnych działań przy wszelkich tego typu zabytkach.  

I  Podstawowe zagrożenia

  • starzenie się i zużywanie się materiału
  • niszczenie na skutek osuwania gruntu, penetracji pni drzew
  • nadmierna identyfikacja ze źle interpretowaną nowoczesnością, skutkująca pseudo-modernizacyjnymi rozwiązaniami budowlanymi w kapliczkach lub w ich najbliższym otoczeniu, w szczególności:

- nieuzasadnione modernizacje, w tym zmiany historycznych wielkości i kształtów otworów okiennych, kątów nachylenia dachu, rozbudowy, dobudowy, skuwanie detali, malowanie w pastelowe, niehistoryczne kolory; stosowanie współczesnych materiałów budowlanych, m.in. styropianu na elewacji, plastikowych okien, blacho-dachówki o intensywnych, niehistorycznych kolorach, tynku o grubej fakturze

- stosowanie grodzeń z prefabrykatów, wysokich żywopłotów przesłaniających   kapliczki

- stosowanie polbruku, betonowych wylewek przy kapliczkach

- budowa garaży, tarasów, parkingów i wiat w bezpośrednim sąsiedztwie kapliczek

  • nieuzasadnione wycinki zabytkowego starodrzewu w bezpośrednim sąsiedztwie kapliczek lub w pobliskich przydrożnych alejach drzew oraz złe nasadzenia nowej zieleni (niewłaściwe gatunki, odstępy i miejsca)
  • lokalizowane nowych budynków w miejscach, w których będą wyraźnie przesłaniać kapliczkę lub jej główne osie ekspozycyjne
  • niedostateczny stan świadomości i odczuwania więzi z dziedzictwem kulturowym wśród części właścicieli zabytków
  • niedostateczna wiedza o prawidłowych sposobach działań przy zabytkach

II  Priorytety i kierunki działań ochronnych

  • przestrzeganie zapisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami: „Obiekty wpisane do rejestru zabytków podlegają ścisłej ochronie konserwatorskiej, wszelkie zamierzenia inwestycyjne przy obiekcie chronionym podlegają przepisom odrębnym z zakresu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami”
  • prowadzenie przez władze gminy – zgodnie z ww. ustawą, gminnej ewidencji zabytków oraz aktualizowanie jej i wykorzystywanie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego
  • przeprowadzanie remontów kapliczek w poszanowaniu historycznych wielkości obiektów, faktur elewacji, stolarki oraz materiałów budowlanych
  • zaniechanie stosowania ogrodzeń z prefabrykatów rażąco szpecących estetykę ulic oraz przesłaniających elewacje zabytkowych obiektów
  • prowadzenie wśród mieszkańców działań informacyjnych, edukacyjnych i popularyzatorskich, które zwiększą świadomość co do znaczenia dziedzictwa kulturowego
  • przeciwdziałanie nieuzasadnionym i samowolnym wycinkom starodrzewu w alejach przydrożnych i w bezpośrednim sąsiedztwie kapliczek; w przypadku wycinki zabytkowej zieleni obowiązuje zasada rekompensowania nasadzeń w gatunkach tożsamych lub innych szlachetnych, długowiecznych
  • szeroko rozumiana współpraca władz gminnych z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków w Olsztynie
  • diagnozowanie stanu technicznego obiektów zabytkowych i przeciwdziałanie czynnikom destrukcyjnym, przy współpracy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków
  • zapewnienie możliwości właściwego użytkowania zagrożonych obiektów zabytkowych

III  Realizacja działań związanych z ochroną zabytków

  • ochrona obiektów znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków zgodnie z zasadami ustawy
  • nienaruszanie powiązań kompozycyjno-przestrzennych w obrębie zabytkowych kapliczek; zasada ta dotyczy szczególnie założeń zieleni, dróg, osi ekspozycyjnych
  • ochrona historycznej faktury elewacji; zaniechanie stosowania materiałów szpecących ceglaną bądź tynkowaną elewację: styropianu, grubo-fakturowego tynku, unikanie kontrastowej kolorystyki
  • ochrona historycznych wymiarów otworów okiennych i wnęk; zaniechanie  wykuwania nowych otworów, poszerzania okien, zmieniania ich wertykalnego charakteru
  • powstrzymywanie rozbiórek, dewastacji, zniekształceń obiektów zabytkowych, w tym brył budynków, elewacji i  historycznego materiału
  • ochrona historycznych proporcji kapliczek; zaniechanie rozbudowy ponad historyczny rzut i wysokość, rezygnacja z dobudówek od strony ekspozycyjnej w postaci wiatrołapów, tarasów
  • ochrona historycznych kształtów dachów; zachowanie historycznej wysokości i kąta nachylenia, jak i wielkości oraz typu konstrukcyjnego (dwuspadowy, naczółkowy, mansardowy)
  • stosowanie historycznych materiałów budowlanych, zgodnie ze stanem pierwotnym lub zachowanymi przekazami ikonograficznymi; dotyczy to głównie pokrycia dachówką holenderką, karpiówką, stosowania drewnianych okien krosnowych, skrzynkowych lub ościeżnicowych
  • przeprowadzanie miejscowych cięć korekcyjnych i innych zabiegów pielęgnacyjnych zieleni
  • w przypadku wycinki drzew, zastąpienie ich analogicznymi gatunkami lub pokrewnymi długowiecznymi (dąb, jesion, lipa, klon)
  • przeprowadzenie prac porządkowo-konserwacyjnych i zabezpieczających
  • przeciwdziałanie nieuzasadnionym i samowolnym wycinkom ciągów alejowych i wykonanie prac zabezpieczających obiekt przed dalszą degradacją
  • zabezpieczenie oryginalnych elementów wyposażenia budynku, narażonych na  kradzież bądź destrukcję
  • informowanie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o wszelkich zmianach mających związek ze stanem obiektu.

Tu zaprezentowane zostanie 11 zdigitalizowanych warmińskich kapliczek wraz z opisami Maurycego H. Domino, które zostały zcyfryzowane przez Regionalną Pracownię Digitalizacji. Od 17 maja co tydzień jedna będzie miała swoją odsłonę na stronie cyfrowewm.pl.

Kaplica pw. św. Jerzego w Dobrym Mieście

Figura Marii z Dzieciątkiem na kolumnie w Borowcu

Poświęcona św. Józefowi Kapliczka w Bukwałdzie

Kapliczka w Świątkach

Kaplica w Mawrach

Kapliczka w Biskupcu

Kapliczka w Barczewie

Kapliczka pielgrzymkowa, gmina Reszel

Kapliczka w Dąbrówce

Kapliczka w Najdymowie

Kaplica w Kominkach

Projekt "Warmio, quo vadis?" dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Województwa Warmińsko-Mazurskiego.

Partnerami projektu są: Narodowy Instytut Dziedzictwa w Warszawie, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Olsztynie wraz z delegaturą w Elblągu, Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, Muzeum Budownictwa Ludowego. Park Etnograficzny w Olsztynku, Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, Stowarzyszenie JANTAR z Elbląga, Portal kulturaludowa.pl, Polskie ​Radio Olsztyn, Dziennik Elbląski, Elbląska Gazeta Internetowa portEl.pl, portal Kulturalny Warmii i Mazur eŚwiatowid.pl, portal eKulturalni.

Podziel się:
Wszelkie prawa do tego tekstu są zastrzeżone. Publikowanie go w całości lub części wymaga zgody Wydawcy.

Kierownik Redakcji: Hanna Laska-Kleinszmidt

tel 55 611 20 69

Jeśli chcesz dodać swój komentarz zaloguj się. Jeśli nie masz jeszcze konta zarejestruj się tutaj.
MENU

eŚWIATOWID W LICZBACH

 

Publikacji: 12105
Galerii: 307
Komentarzy: 1354

 


Liczba odwiedzin: 11455821

KONTAKT Z REDAKCJĄ

Wydawca:

Centrum Spotkań Europejskich
"ŚWIATOWID"

pl. Jagiellończyka 1
82-300 Elbląg
tel.: 55 611 20 50
fax: 55 611 20 60

 

Redakcja:
redakcja@eswiatowid.pl
tel.: 55 611 20 69

Administrator systemu:
adm@swiatowid.elblag.pl
 

 

 


 

 

Projekt dofinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 - 2013 

oraz budżetu samorządu województwa warmińsko - mazurskiego.