Zamordowanie ponad 20 tysięcy polskich jeńców to ani pierwszy, ani ostatni masowy mord w historii, jednak szczególnie bolesny, bo dotknął nie przypadkowych ludzi, a wybranych i dość starannie wyselekcjonowanych - oficerów, duchownych, urzędników, policjantów, funkcjonariuszy straży granicznej i służby więziennej - ludzi tworzących podstawę państwowości II Rzeczpospolitej. Katastrofa prezydenckiego samolotu jest historycznym precedensem, który już na zawsze pozostanie w pamięci Polaków. Zginęli w niej ludzie, którzy chcieli oddać hołd zamordowanym w Katyniu. 

"Pamięć o Katyniu - jak symbolicznie określamy tragiczne wydarzenia z marca i kwietnia 1940 roku - jednak przetrwała. Nie udało się wykreślić z kart polskiej historii tej komunistycznej zbrodni ludobójstwa. Przede wszystkim zaś nie udało się usunąć z polskiej pamięci tych, którzy wówczas oddali swoje życie" – to słowa Lecha Kaczyńskiego z ostatniego wywiadu, jakiego prezydent udzielił Tygodnikowi Powszechnemu.

Walka o pamięć i historyczną prawdę była motorem działania większości ludzi, którzy znaleźli się w feralnym samolocie TU 154. Część z nich była przedstawicielami organizacji, fundacji i stowarzyszeń, które już od wielu lat działają na rzecz upamiętnienia tej zbrodni.

Zginęli: Maria Borowska – przedstawicielka Rodzin Katyńskich, Bartosz Borowski - przedstawiciel Rodzin Katyńskich, Czesław Cywiński – przewodniczący Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, Edward Duchnowski – sekretarz Generalny Związku Sybiraków, ks. Zdzisław Król – kapelan Warszawskiej Rodziny Katyńskiej w latach 1987-2007, Janusz Krupski – kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Andrzej Kwaśnik – kapelan Federacji Rodzin Katyńskich, Tadeusz Lutoborski – prezes Stowarzyszenia Rodzina Katyńska w Warszawie, Bożena Łojek – prezes Polskiej Fundacji Katyńskiej, Zenona Mamontowicz – Łojek – przedstawicielka Rodzin Katyńskich, Stefan Melak – prezes Komitetu Katyńskiego, Stanisław Mikke – wiceprzewodniczący ROPWiM, Bronisława Orawiec – Loffler – przedstawicielka Rodzin Katyńskich, Katarzyna Piskorska – przedstawicielka Rodzin Katyńskich, Maciej Płażyński – prezes Stowarzyszenia Wspólnota Polska, Andrzej Przewoźnik – sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Andrzej Sariusz – Skąpski – prezes Federacji Rodzin Katyńskich, Wojciech Seweryn – przedstawiciel Rodzin Katyńskich, Leszek Solski – przedstawiciel Rodzin Katyńskich, Teresa Walewska – Przyjałkowska – Fundacja Golgota Wschodu, a także Gabriela Zych – przedstawicielka Rodzin Katyńskich.

Katyń to niewielka wieś w dzisiejszej Rosji, którą trudno znaleźć nawet na dobrych mapach. To także symboliczna nazwa, która nam, Polakom, mówi o wymordowaniu co najmniej 21 tysięcy obywateli polskich. Byli to jeńcy wojenni więzieni w specjalnych obozach jenieckich NKWD w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku, a także osoby cywilne osadzone w więzieniach, na terenie okupowanych przez ZSRR Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej.

Wśród ofiar była tylko jedna kobieta. Zbrodni dokonano na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku. Ofiary pochowano w zbiorowych mogiłach – w Katyniu, pod Smoleńskiem, Miednoje, koło Tweru, Charkowie i - w przypadku 7 tysięcy ofiar - w innych nieznanych miejscach.

W 1943 roku Niemcy, zajmujący od 1941 roku te ziemie, ujawnili zbiorowe groby w Katyniu. Od lutego do kwietnia 1943 roku odkryli kilkadziesiąt ciał polskich oficerów – ogłosili ten fakt, pragnąc skłócić ZSRR z koalicjantami. Trzy różne komisje badające miejsca pochówku jednoznacznie stwierdziły, że zbrodni dokonali Rosjanie. Stalin wyparł się udziału w niej i do końca trwania Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej próbowano utrzymywać nas w przekonaniu, że zbrodnia katyńska jest dziełem Niemców.

O prawdę, upamiętnienie ofiar zbrodni katyńskiej i pielęgnowanie pamięci o polskich ofiarach komunizmu w ZSRR walczy powołana w 1992 roku Federacja Rodzin Katyńskich. Skupia ona działaczy Rodzin Katyńskich z całego kraju. Jednak już od 1989 roku Rodziny Katyńskie, szczególnie organizacja warszawska, były bardzo aktywne, szukając kontaktów z innymi organizacjami i planując różnorodne akcje. Jedną z nich była ogólnopolska pielgrzymka Rodzin Katyńskich do Katynia.

Pierwsza, w 1990 roku, była zorganizowana we współpracy z Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Na miejscu mszę świętą odprawił ówczesny kanclerz Kurii Warszawskiej, jednocześnie opiekun Warszawskiej Rodziny Katyńskiej w latach 1987-2007, ks. Zdzisław Król, który 10 kwietnia zginął w katastrofie samolotu prezydenckiego.

Od początku Rodzinom Katyńskim pomagała Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, powołana ustawą z 1947 roku. Rada to jedyny w Polsce organ państwowy inicjujący i koordynujący działalność związaną z upamiętnianiem historycznych wydarzeń, miejsc oraz postaci w dziejach walk i męczeństwa narodu polskiego w kraju i za granicą, a także walk i męczeństwa innych narodów na terytorium Polski.

Do połowy lat 80. Rada prowadziła akcje związane głównie z walką i męczeństwem narodu polskiego w czasie II wojny światowej. Jednak koniec lat 80. postawił przed nią nowe zadania, realizowane m.in. na terytoriach dawnych Kresów Wschodnich, gdzie pozostało wiele miejsc i obiektów niezwykle ważnych dla polskiej historii i kultury.

W 1992 roku powstała Polska Fundacja Katyńska, której misją było wspomaganie budowy Cmentarzy Katyńskich, dokumentowanie zbrodni katyńskiej, zbieranie dokumentów i ich opracowywanie, wspomaganie wydawnictw o tematyce katyńskiej. Jej przewodnicząca Bożena Mamontowicz - Łojek, założycielka Warszawskiej Rodziny Katyńskiej oraz pierwsza przewodnicząca Federacji Rodzin Katyńskich, także zginęła w minioną sobotę.

Zginął również Stefan Melak, prezes Komitetu Katyńskiego, organizacji stawiającej sobie za cel upamiętnienie ofiar zbrodni katyńskiej i pielęgnowanie pamięci o polskich ofiarach komunizmu w ZSRR. Komitet został powołany już w 1979 roku, w kościele św. Wacława na Pradze, przez ks. Wacława Karłowicza i Stefana Melaka jako Konspiracyjny Komitet Katyński.

To z inicjatywy tego komitetu w 1981 roku na Powązkach wzniesiono pierwszy w Polsce pomnik ofiar zbrodni katyńskiej, wywieziony przez Służbę Bezpieczeństwa już następnej nocy. Pomnik został odzyskany w 1989 roku i ponowne postawiony w połowie lat 90.  

Dzięki współpracy m.in. tych organizacji doszło do zawarcia, w 1994 roku, porozumienia między rządami Polski i Rosji o cmentarzach i miejscach pamięci ofiar wojen i represji totalitaryzmów.

W 2000 roku otwarto trzy cmentarze: w Charkowie (Piatichatki) na Ukrainie, Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu oraz w Miednoje, w pobliżu Tweru w Rosji.

Na pokładzie prezydenckiego samolotu była wiceprezes Fundacji Golgota Wschodu Teresa Maria Walewska - Przyjałkowska. Fundacja została założona w 1999 roku i jej głównym, statutowym celem jest upamiętnienie ofiar zbrodni katyńskiej. Jej założycielem i wieloletnim prezesem był ks. Zdzisław Peszkowski.

Zginął również Maciej Płażyński, prezes stowarzyszenia Wspólnota Polska, organizacji pozarządowej, działającej pod patronatem Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (obowiązek opieki nad Polonią przez Senat RP jest ustalony w jego regulaminie). Stowarzyszenie powołane zostało w lutym 1990 roku, z inicjatywy ówczesnego marszałka Senatu prof. Andrzeja Stelmachowskiego. Od samego początku jego głównym celem było umacnianie więzi Polonii i Polaków zamieszkałych za granicą z Ojczyzną, jej językiem i kulturą oraz pomoc w zaspokajaniu różnorodnych potrzeb rodaków na świecie.

Wspólnota Polska silnie angażuje się w pomoc Polakom, którzy znaleźli się za wschodnią granicą kraju, udzielając szerokiego wsparcia w odradzaniu polskości na Wschodzie oraz nawiązując nowe kontakty z polskimi skupiskami i tworzącymi się organizacjami. Stowarzyszenie angażuje się m.in. w pomoc Polakom w Kazachstanie, także repatriantom, którzy osiedli już w Polsce.

Na pokładzie samolotu zginął ppłk. Czesław Cywiński, prezes Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Jak sama nazwa mówi, organizacja skupia byłych żołnierzy AK, ale nie tylko. Należą do niej członkowie organizacji, które kontynuowały walkę po rozwiązaniu AK, a także - jako członkowie nadzwyczajni - osoby wyznające ideały AK i działające na rzecz ich utrwalenia w społeczeństwie polskim. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej powstał w 1989 roku. Początkowo liczył ponad 80 tysięcy, zaś w 2008 roku – już tylko około 35 tysięcy członków.

Wszystkie te organizacje albo aktywnie wspierały, albo wręcz istniały po to, aby prowadzić walkę o katyńską pamięć. Ich przedstawiciele musieli zginąć w potwornej katastrofie lotniczej w pobliżu Katynia, by świat zainteresował się tym, co stało się w 1940 roku…  

Warto zajrzeć na strony internetowe:

http://www.radaopwim.gov.pl
http://www.federacja-katyn.org.pl
http://www.golgotawschodu.pl
http://www.wspolnota-polska.org.pl