W 2025 r. obchodzimy 800-lecie narodzin Herkusa Monte - legendarnego wodza pruskiego plemienia Natangów w czasach największego pruskiego powstania antykrzyżackiego w latach 1260 - 1274. Podobnie jak szkocki bohater narodowy William Wallace, Herkus Monte walczył z silniejszym przeciwnikiem o to, by jego lud mógł zachować wolność i własne obyczaje. Stał się symbolem oporu przeciwko krzyżackiej chrystianizacji mieczem, a jego imię przetrwało nie tylko w legendach, ale stało się inspiracją dla pisarzy i artystów, w tym m.in. dla Adama Mickiewicza. Centrum Spotka Europejskich „Światowid” w Elblągu zaprasza 4 października na wykłady i projekcję filmu poświęconych historii tej barwnej postaci.
Informacje na temat Herkusa Monte czerpiemy głównie z zapisów krzyżackiego mnicha Piotra z Dusburga. Jako dziecko, jak wielu pruskich synów, stał się zakładnikiem Krzyżaków, jako gwarancja pokoju zawartego między zakonem, a pruskimi plemionami. Trafił do Magdeburga. Tam został ochrzczony, poznał język niemiecki, zaznajomił się z zachodnio-europejską kulturą i przede wszystkim poznał sztukę wojenną niemieckich rycerzy. Jako dorosły rycerz Zakonu Krzyżackiego Herkus Monte powrócił do Prus. Początkowo chciał połączyć oba znane sobie światy w sposób pokojowy, ale szybko okazało się, że z Zakonem Krzyżackim, który pod pretekstem chrystianizacji prowadził brutalną kampanię podboju ziem Prusów, nie będzie to możliwe. Herkus Monte zrzucił habit zakonny i wkrótce stanął na czele powstańczych sił Natangów.
O tych burzliwych czasach i uwarunkowaniach politycznych czasów życia Herkusa Monte opowie dr Alicja Dobrosielska, działająca w Towarzystwie Naukowym Pruthenia.
Pani dr Alina Kuzborska, germanistka i literaturoznawczyni z kolei zaprezentuje jak tragiczne losy pruskiego wodza zapisały się w kulturze i literaturze, służąc m. in. Adamowi Mickiewiczowi do stworzenia tytułowego bohatera powieści „Konrada Wallenroda”.
Historia Herkusa Monte, który przez Litwinów uważany jest za jednego z bohaterów narodowych, stała się również inspiracją, zrealizowanego w języku litewskim, pełnometrażowego czarno-białego filmu z 1972 r. w reżyserii Marijonasa Giedrysa. Film ten znany w Polsce pod tytułem „Wódz Prusów”, dzięki współpracy z Litewskim Centrum Filmowym, będzie można tego dnia zobaczyć na dużym ekranie w Kinie Światowid z polskimi napisami.
Tego dnia otwarta dla zwiedzających będzie również wystawa multimedialna „ŚWIATŁO/CIEŃ”, która wykorzystując zdigitalizowane zabytki woj. warmińsko-mazurskiego oraz multimedialne sprzęty takie jak holobox, stoły multimedialne, czy piramidy holograficzne ukazuje życie codzienne w średniowieczu.
04.10.2025
WYKŁADY - Galeria Nobilis, II piętro CSE „Światowid” w Elblągu
godz. 12.00 – „Hercus Monte – bohater trzech narodów”, dr Alina Kuzborska
dr Alina Kuzborska - germanistka i literaturoznawczyni, pracownik filologii germańskiej UWM w Olsztynie, absolwentka Uniwersytetów Wileńskiego i Warszawskiego, aktywnie działa w organizacjach pozarządowych, m.in. w Towarzystwie Naukowym PRUTHENIA i Stowarzyszeniu Wspólnota Kulturowa Borussia; naukowo zajmuje się tematami pogranicza kulturowego polsko-litewsko-niemieckiego, od wielu lat bada topos Prusów w literaturze, między innymi postać Herkusa Monte w literaturze niemieckiej, litewskiej i polskiej; jest autorką szeregu publikacji naukowych i koordynatorem projektów badawczych i popularnonaukowych.
godz. 13.00 – „Henricus Monte – niemiecki rycerz, pruski wódz…”, dr Alicja Dobrosielska
dr Alicja Dobrosielska - historyk, ogrodnik i animator, absolwentka UWM w Olsztynie, od wielu lat działa aktywnie w Towarzystwie Naukowym PRUTHENIA; pasjonuje ją życie codzienne mieszkańców Warmii i Mazur od średniowiecza aż po czasy nowożytne, zajmuje się też odtwórstwem historycznym (głównie garncarstwem, tkactwem i kuchnią pruską itp.), popularyzacją historii w szkołach i nie tylko… jest autorką książki naukowej pt. "Opór - oportunizm-współpraca". Prusowie wobec zakonu krzyżackiego w dobie podboju", oraz wielu artykułów naukowych i popularnonaukowych, a także koordynatorem projektów naukowych i popularnonaukowych.
FILM „Wódz Prusów”
godz. 14.30 - Sala studyjna Kina Światowid
ŚREDNIOWIECZNA WYSTAWA MULTIMEDIALNA „ŚWIATŁO/CIEŃ”
godz. 11.00 – 17.00 II piętro CSE Światowid
Wstęp wolny