Zmieniła oblicze XX - wiecznego świata. Dlaczego wybuchła akurat w Rosji? Jak ideologia, która zupełnie nie pasowała do tego kraju właśnie w nim znalazła swoje podłoże do rozprzestrzeniania się na cały świat? Jakim wypaczeniom uległa? I czy komunizm kiedykolwiek istniał?
Proste definicje
Tyle pytań, a wszystko rozpoczęło się od rewolucji - to odpowiedni początek dla tak znaczących przemian, ale czy tzw. rewolucję październikową (a w europejskim kalendarzu listopadową) naprawdę powinno nazywać się rewolucją?
Przejęcie przez partię bolszewików władzy w Rosji rozpoczęte w Piotrogrodzie w nocy z 7 na 8 listopada 1917 roku - to najprostsza definicja tego, co nazywamy rewolucją październikową, tłumaczy wszystko, a zarazem nic. Bo co to znaczy bolszewicy i skąd się wzięli, przejęcie władzy od kogo i dlaczego akurat w Piotrogrodzie?
Gdzie szukać genezy tych wydarzeń? Ich początek to I wojna światowa, rewolucja lutowa i zmiany, jakie zaszły na rosyjskiej scenie politycznej.
Luty - marzec, październik - listopad?
I wojna światowa trwała już od ponad dwóch lat i była prowadzona przez armię rosyjską bez większych sukcesów - porażki wojska i pogarszająca się sytuacja spowodowała ogólne zniechęcenie. Upadek caratu był już przesądzony. Rewolucja lutowa rozpoczęła się 8 marca 1917 roku (wg kalendarza juliańskiego, którym posługuje się Rosja, 18 lutego). Trwała 7 dni i nie uspokoiła sytuacji, ponieważ Rząd Tymczasowy, kierowany początkowo przez konstytucyjnego demokratę księcia Lwowa, a od 21 lipca przez socjalistę-rewolucjonistę Aleksandra Kiereńskiego nie zdecydował się na wystąpienie z Ententy i jednostronne zakończenie wojny.
Cztery partie rozdawały wówczas karty: Eserowcy (Partia Socjalistów-Rewolucjonistów), Kadeci (Partia Konstytucyjno-Demokratyczna), Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji (do czasu pełnego usamodzielnienia się frakcji - bolszewików i mienszewików), mienszewicy (będący w mniejszości - odłam SDPRR) i bolszewicy (grupa członków SDPRR, która na Zjeździe tej partii w 1903 roku, uznała się za większościową frakcję w partii, a swoich przeciwników określiła jako mienszewików).
Przyjęte na początku 1917 roku decyzje, m.in. zniesienie cenzury i kary śmierci czy rozwiązanie policji politycznej nie uspokoiły sytuacji, za to ułatwiły działanie konspiratorom. Władzę w miastach coraz silniej kontrolowały Rady deputowanych robotniczych, a na froncie - Rady deputowanych żołnierskich (inspirowane przez mienszewików i bolszewików). Powrót z emigracji Włodzimierza Lenina w kwietniu 1917 roku oraz przyłączenie się niezależnych socjalistów pod wodzą Lwa Trockiego ożywiło bolszewików, którzy występowali za natychmiastowym przerwaniem działań wojennych (bolszewicy byli zresztą współfinansowani przez sztab niemiecki). Narastanie nastrojów antywojennych i antyrządowych przesądziło sprawę i 23 października Komitet Centralny bolszewików zadecydował o podjęciu działań.
Rewolucja?
Tak naprawdę w przypadku rewolucji październikowej nie powinniśmy stosować nazwy rewolucja - nazwa ta została użyta przez bolszewicką propagandę - Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa, a w praktyce był to po prostu bezkrwawy zamach stanu (tylko 5 lub 6, w zależności od źródeł, zabitych osób).
W wyniku politycznych zawirowań i szczegółowo przemyślanej przez bolszewików strategii - 7 listopada oddziały Gwardii Czerwonej oraz popierający ich marynarze i żołnierze na rozkaz Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego Rady Piotrogrodzkiej bez oporu zajęli strategiczne punkty stolicy Rosji. Odbyło się to najczęściej przez prostą zmianę posterunków. Tego samego dnia cały Petersburg, oprócz siedziby rządu - Pałacu Zimowego był w rękach bolszewików. Przewrót odbył się praktycznie niepostrzeżenie - w mieście jeździły tramwaje, czynne były kina i restauracje. Pałac Zimowy został zajęty dopiero 8 listopada. Aleksander Kiereński uciekł ze stolicy, próbując nieskutecznie odwołać się do pomocy wojska, a obradujący właśnie II Zjazd Rad Delegatów Robotniczych i Żołnierskich ogłosił przejęcie władzy przez Tymczasowy Rząd Robotniczo-Chłopski - Radę Komisarzy Ludowych. Oznaczało to faktyczne zakończenie okresu dwuwładzy w Rosji i przejęcie pełni władzy przez partię bolszewików.
Komunizm?
Czy oznaczało to, że w Rosji zapanował komunizm? Bo przecież na ideologia partii bolszewickiej opierała się przede wszystkim na założeniach przedstawionych w dziełach Marksa i Engelsa, a twórczo rozwiniętych przez Lenina.
W rzeczywistości komunizm był jedynie gruntem, na którym wyrosła doktryna bolszewicka. Już podstawowe założenia Karola Marksa były sprzeczne z postulatami realizowanymi przez bolszewików. Marks zakładał, że rewolucja wybuchnie samoistnie na fali niezadowolenia klasy robotniczej, a będzie tym silniejsza, im większe będzie niezadowolenie klasy robotniczej. Stąd prosty wniosek, że wybuchnie w kraju najbardziej uprzemysłowionym. Ponadto bazować miała na wzroście świadomość klasy robotniczej. Rewolucję poprzedzać miało tworzenie zakładowych rad, strajki, a na końcu zaprzestanie produkcji i otwarta walka z posiadaczami kapitału - burżuazją. A przecież Rosja była jednym z najbardziej zacofanych ówcześnie krajów europejskich. W rzeczywistości dla Lenina proletariat miał być jedynie zapleczem politycznym, a kluczową rolę w czasie przewrotu mieli odegrać zawodowi rewolucjoniści.
I tak szybkie i czyste przejęcie władzy, w odległej o około 1000 km od centrum Europy, stolicy Imperium Rosyjskiego, spowodowały w najbliższych dziesięcioleciach zasadnicze przemiany na całym kontynencie, zmieniając również układ sił na świecie. Ideologia komunistyczna w wydaniu rosyjskim, która z tym, co wymyślił Karol Marks miała niewiele wspólnego, zawładnęła sercami milionów ludzi na całym świecie. Zawładnęła również umysłami rządzących, dla których była doskonałą przykrywką do zbrodniczej polityki, a przecież miała być to władza ludu...
Autorka jest historykiem, politologiem, absolwentką Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Przygotowuje pracę doktorską z zakresu polityki zagranicznej PRL w latach 70.