W Elblągu morze zniczy zapłonie na dwóch największych nekropoliach: przy ul. Agrykoli i na Dębicy. Miejsc poświęconych pamięci tych, którzy odeszli, jest jednak więcej.
Cmentarz komunalny Dębica powstał 33 lata temu i spoczywa na nim prawie 28 tysięcy osób.
W głównej alei znajdują się groby pionierów - pierwszych powojennych, szczególnie zasłużonych mieszkańców Elbląga.
Od ubiegłego roku na Dębicy istnieje kolumbarium, w którym umieszczane są urny z prochami osób skremowanych.
W następnych latach kolumbarium będzie powiększane.
Drugi co do wielkości cmentarz przy ul. Agrykoli składał się niegdyś z czterech nekropolii: św. Mikołaja i Najświętszej Marii Panny (założonych w połowie XIX wieku) oraz ewangelickiego i mennonitów (powstałych pod koniec XIX wieku; na ich miejscu obecnie stoi pomnik żołnierzy Armii Radzieckiej).
Leżą tu szczątki prawie 24,5 tysiąca osób.
Ofiary Grudnia, żołnierze
To tu jest najwięcej grobów ludzi związanych z historią Elbląga: pionierów, przedstawicieli władz, świata kultury, a także żołnierzy II wojny światowej.
Na szczególną uwagę zasługują m.in. mogiły ofiar Grudnia ’70: Waldemara Rebinina, Zbyszka Godlewskiego i Mariana Sawicza, Tomasza Murkowskiego - żołnierza poległego w Iraku, w 2006 roku, Bronisława Jana Schlichtingera - uczestnika wojny obronnej 1939 roku oraz Włodzimierza Skolimowskiego „Saturna” - piętnastoletniego powstańca warszawskiego i harcerza Szarych Szeregów.
Przy głównej alei cmentarza, w jego najstarszej części, mieści się założona w 1945 roku, a ostatecznie urządzona w 1992 roku, kwatera wojskowa.
Leżą w niej prochy jeńców wojennych, żołnierzy polskich, włoskich i francuskich.
Jest również tablica pamiątkowa poświęcona polskim jeńcom 1939 roku, którą ufundowało społeczeństwo Elbląga.
Dwa lata temu wszystkie płyty nagrobne w kwaterze wojskowej przeszły renowację, a w kwaterze żołnierzy francuskich odsłonięto tablicę pamiątkową.
Pomnik Wdzięczności
Przy ul. Agrykoli znajduje się też cmentarz żołnierzy Armii Radzieckiej.
W 1945 roku wzniesiono na nim Pomnik Wdzięczności, który w latach 2005-2006 doczekał się generalnego remontu. Pieniądze przekazało ministerstwo kultury oraz władze Elbląga.
Od 14 lat przed Pomnikiem Wdzięczności stoi drewniany krzyż z napisem: „Żołnierzom idącym ze Wschodu, ofiarom wojny pochowanym na tym cmentarzu krzyż ten postawiono w dniu Świętej Trójcy”.
Jest tam także metalowy krzyż prawosławny, a przed nim płyta z napisem: „Bohaterskim żołnierzom radzieckim, oswobodzicielom Ziemi Elbląskiej ku wiecznej pamięci, potomnym – społeczeństwo miasta Elbląga i powiatu elbląskiego”.
Za Pomnikiem Wdzięczności znajduje się cmentarz z 253 nagrobkami. Cztery lata temu, dzięki dotacji Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, zostało wyremontowanych 49 nagrobków.
Nekropolia przy ul. Agrykoli jest pełna symboli i dowodów pamięci.
Las krzyży
W pobliżu kwatery księży Redemptorystów, na skrzyżowaniu głównych alejek cmentarza, od 1983 roki stoi brzozowy Krzyż Katyński.
Na kamiennej tablicy u jego stóp można przeczytać: "Jeżeli zapomnę o nich, Ty, Boże na Niebie, zapomnij o mnie".
W głównej alei znajduje się zabytkowy krucyfiks z rzeźbą Chrystusa, który sześć lat temu przeszedł gruntowną renowację.
W Elblągu są i inne stare cmentarze.
Ewangelicki, przy ul. Sadowej 58, został założony około 1910 roku. Składa się z dwóch odrębnych niegdyś cmentarzy: baptystów oraz ewangelickiego, pod wezwaniem św. Jana, który należał do parafii Trzech Króli. Ostatnie pochówki miały miejsce w 1945 roku.
Właśnie tu znaleźli swój wieczny spoczynek przedstawiciele wielu znakomitych elbląskich rodzin, w tym: Komnick - właściciel fabryki samochodów i Schretter - właściciel mleczarni przy ul. Bema.
Po wojnie, głównie w wyniku wyjazdu krewnych i najbliższych zmarłych, cmentarz został zaniedbany. Nagrobki były okradane i dewastowane.
Cmentarz wszystkich cmentarzy
W 1996 roku, za zgodą wojewódzkiego konserwatora zabytków, nekropolia została przekształcona w park.
Rok później rozpoczęły się prace konserwatorskie, dzięki na zniszczonym cmentarzu powstał teren o charakterze parkowym i lapidarium.
Od siedmiu lat w lapidarium są eksponowane zachowane w całości płyty nagrobne, które przedstawiają wartość artystyczną bądź historyczną.
Lapidarium odwiedzają głównie dawni niemieccy mieszkańcy Elbląga i wycieczki.
Miejsce zostało oficjalnie otwarte w czasie uroczystości, w której wzięli udział byli elblążanie, wśród nich: Hans Jürgen Schuch, przewodniczący stowarzyszenia Truso w Niemczech.
Także około 1910 roku, na skarpie u zbiegu ulic Bema i Sadowej, powstał cmentarz ewangelicki.
Do dziś zachowała się część nagrobków, cokołów, obramowań grobów, a także układ zieleni.
Obie nekropolie zostały zamknięte zarządzeniem ministra gospodarki komunalnej z 1953 roku. Od 13 lat są wpisane do rejestru zabytków.
Groby, groby, groby
W Elblągu istnieją tereny, które dawniej były cmentarzami, a dziś w ich miejscu są parki bądź skwery.
W 1996 roku w pięciu takich miejscach stanęły granitowe kamienie z mosiężnymi tablicami z napisem:
"Pamięci Pochowanym" oraz nazwami dawnych cmentarzy.
Tablice są: w Parku Traugutta (stare cmentarze: św. Anny i św. Marii), Parku Wojska Polskiego, przy ul. 3 Maja (kiedyś cmentarz św. Jana), przy kościele Bożego Ciała, u zbiegu ulic: 12 Lutego i Gen. Grota - Roweckiego (cmentarz św. Mikołaja) oraz u zbiegu: Płk. Dąbka i ul. Piłsudskiego, w sąsiedztwie targowiska miejskiego (kiedyś Cmentarz Północny).
Na podstawie zawartego w 1998 roku porozumienia między stowarzyszeniem Truso i Urzędem Miejskim, obok istniejących tablic pojawiły się tablice w języku niemieckim.
W 2001 roku upamiętniono również dawny Cmentarz Żydowski, który znajdował się na rogu ulic: Brzeskiej i Browarnej).
Na tablicy z napisami w języku hebrajskim i polskim można przeczytać „Pamięci Żydów Elbląga”…
Materiał przygotowała Joanna Tomczyk z elbląskiego ratusza.